آیه 1 „عَبَسَ وَ تَوَلَّى“1. تحلیل واژه‌ها از نظر دستوری:عَبَسَ- نوع کلمه: فعل ماضی
- صیغه: مفرد، مذکر، غایب
- ریشه: ع-ب-س
- معنا: اخم کرد، چهره درهم کشید.
- این فعل نشان‌دهنده یک حالت ظاهری و احساسی ناخوشایند است که با اخم کردن یا عبوس شدن همراه است.
وَ- نوع کلمه: حرف عطف
- معنا: „و“، برای پیوند دادن دو جمله یا دو فعل به کار می‌رود.
تَوَلَّى- نوع کلمه: فعل ماضی
- صیغه: مفرد، مذکر، غایب
- ریشه: و-ل-ی
- معنا: روی گرداند، پشت کرد.
- این فعل نشان‌دهنده عملی است که در آن شخص از چیزی یا کسی روی برمی‌گرداند و توجه خود را معطوف نمی‌کند.
2. بررسی ریشه‌های کلمات (صرف):عَبَسَ- ریشه ثلاثی مجرد: ع-ب-س
- مشتقات برجسته:
- عَبُوس: حالت اخم کردن، چهره گرفته.
- مُعَبَّس: چیزی که در هم کشیده شده یا گرفته است.
- معنای کلی ریشه: بیانگر حالتی از چهره است که نشان‌دهنده نارضایتی، ناراحتی یا خشم باشد.
تَوَلَّى- ریشه ثلاثی مزید: و-ل-ی
- باب: تفعّل (از باب‌های ثلاثی مزید)
- این باب معمولاً نشان‌دهنده شدت یا تکرار عمل یا تمایل به انجام آن است.
- مشتقات برجسته:
- وَلِیّ: سرپرست، دوست، یا کسی که مسئولیت چیزی را بر عهده دارد.
- وِلاية: سرپرستی یا حکومت.
- تَوَلّی: روی‌گردانی یا قبول مسئولیت.
3. نوع جمله و ساختار آن:این جمله از دو بخش اصلی تشکیل شده است: - عَبَسَ: فعل و فاعل ضمنی (او اخم کرد).
- وَ تَوَلَّى: یک فعل دیگر با همان فاعل ضمنی (او روی گرداند).
- نوع جمله: خبری مثبت
- این جمله دو خبر را بیان می‌کند که به صورت مستقیم به رخدادهای یکسان اشاره دارند.
- حالت جمله ساده و بدون پیچیدگی است.
4. معنای کلی آیه به زبان فارسی:„او اخم کرد و روی گرداند.“ این آیه به رویدادی اشاره دارد که در آن پیامبر اسلام (ص) در مواجهه با فردی نابینا (عبدالله بن ام مکتوم) به دلیل مشغول بودن به گفتگو با سران قریش، لحظه‌ای بی‌توجهی یا ناراحتی نشان داد.
نتیجه‌گیری:این آیه از نظر دستوری بسیار ساده است و از افعال ماضی استفاده می‌کند که حالتی قطعی و گذشته را بیان می‌کنند. ریشه‌های کلمات نیز هر دو دارای معنای قوی حسی هستند (عبوس بودن و روی‌گرداندن) که با هم تصویر واضحی از واکنش عاطفی و عملی ارائه می‌دهند. | 