آیه 1: وَيْلٌ لِّكُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ
۱. تحلیل لغوی و ریشه‌شناسی- وَيْلٌ
- ریشه: واو-یا-لام (و-ی-ل)
- معنی ریشه: بدبختی، عذاب، هلاکت.
- معنی واژه: «وَيْل» در زبان عربی به معنی بدبختی شدید، عذاب سخت، یا نفرین است. همچنین به معنای هشدار برای مجازات و عذاب اخروی استفاده می‌شود.
- نوع کلمه: اسم نکره، مفرد.
- هُمَزَةٍ
- ریشه: ه-م-ز (همز)
- معنی ریشه: فشار دادن، پچ‌پچ کردن، عیب‌جویی کردن.
- معنی واژه: «هُمَزَة» به کسی گفته می‌شود که عیب‌جویی می‌کند، با زبان یا رفتار خود دیگران را تحقیر می‌کند.
- نوع کلمه: اسم مؤنث جمع یا مفرد بر وزن «فُعَلَة» که دلالت بر حرفه یا عادت دارد.
- لُّمَزَةٍ
- ریشه: ل-م-ز (لمز)
- معنی ریشه: اشاره کردن به عیب‌های دیگران، طعنه زدن، و سرزنش کردن.
- معنی واژه: «لُّمَزَة» به کسی گفته می‌شود که با اشاره یا رفتار خود دیگران را مسخره می‌کند یا آنان را متهم می‌کند.
- نوع کلمه: اسم مؤنث جمع یا مفرد بر وزن «فُعَلَة».
۲. ساختار نحوی آیه- وَيْلٌ
- مبتدا (خبر در تقدیر است: «له»، یعنی برای او عذاب است).
- این واژه به صورت اسم نکره آمده و مفهوم تعمیم دارد.
- لِّكُلِّ
- جار و مجرور: «لِـ» حرف جر است، و «كُلِّ» مضاف الیه است که دلالت بر شمول و عمومیت دارد.
- هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ
- بدل یا صفت برای «كُلِّ». این دو واژه توصیف‌کننده کسانی هستند که در آیه مورد هشدار قرار گرفته‌اند.
۳. سازگاری معنایی و نوع جمله- نوع جمله: اسمیه.
جمله از نظر نحوی کامل و مستقل است. جمله اسمیه با مبتدا شروع شده («وَيْلٌ») و خبر آن در تقدیر است. ساختار این جمله تأکیدی است و هشدار شدیدی را بیان می‌کند.
۴. معنی کلی آیه«وای بر هر کسی که عیب‌جویی کند (با زبان) و دیگران را با اشاره یا رفتار مسخره نماید.» این آیه به شدت درباره کسانی هشدار می‌دهد که دیگران را تحقیر می‌کنند و به دنبال کوچک شمردن افراد هستند. چنین رفتاری در اسلام مذموم شمرده شده است.
نتیجهگیریاین آیه از لحاظ نحوی ساده اما از لحاظ معنایی بسیار عمیق است. کلمات «هُمَزَة» و «لُّمَزَة» رفتارهای ناپسند اجتماعی را هدف قرار داده‌اند که موجب مشکلات اخلاقی و اجتماعی در جامعه می‌شوند. | 