آیه 1: «هَلْ أَتَىٰ عَلَى الْإِنسَانِ حِينٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُن شَيْئًا مَّذْكُورًا»
1. ترجمه آیهآیا بر انسان زمانی از روزگار گذشت که او چیز قابل ذکری نبود؟
2. تحلیل دستوری آیهاین آیه از نظر نحوی و معنایی دارای چند قسمت اصلی است: الف) «هَلْ»- نوع کلمه: حرف استفهام.
- وظیفه: برای پرسش استفاده می‌شود. اینجا پرسشی است که هدف آن تأکید بر واقعیتی است.
- ترجمه: آیا.
ب) «أَتَىٰ»- نوع کلمه: فعل ماضی (گذشته).
- صرف: فعل ثلاثی مجرد از ریشه «أ-ت-ی».
- معنی ریشه: آمدن، رسیدن.
- ترکیب: فعل + فاعل (ضمیر مستتر تقدیری «هو» = او [زمان] آمده است).
ج) «عَلَى الْإِنسَانِ»- عَلَى: حرف جر، به معنای «بر».
- الإنسان: اسم معرفه (با حرف تعریف الـ) به معنای انسان. اینجا مبتدا یا موضوع جمله است.
- ترکیب: جار و مجرور (عَلَى + الإنسان) متعلق به فعل «أَتَىٰ».
د) «حِينٌ»- نوع کلمه: اسم نکره.
- معنی: زمان، دوره‌ای کوتاه یا بلند.
- نقش نحوی: بدل یا مفعول دوم برای فعل «أَتَىٰ».
هـ) «مِّنَ الدَّهْرِ»- مِنْ: حرف جر، به معنای «از».
- الدَّهْرِ: اسم معرفه (با الـ) به معنای روزگار یا زمان.
- ترکیب: جار و مجرور که توضیح‌دهنده «حِينٌ» است.
و) «لَمْ يَكُن»- لَمْ: حرف جزم که فعل مضارع را منفی می‌کند.
- يَكُن: فعل مضارع مجزوم از ریشه «ک-و-ن»، به معنای «بودن» یا «وجود داشتن».
- ترکیب: فعل منفی در گذشته (نبود).
ز) «شَيْئًا مَّذْكُورًا»- شَيْئًا: اسم نکره منصوب به معنای چیز، مورد.
- مَّذْكُورًا: صفت منصوب از ریشه «ذ-ک-ر»، به معنای ذکر شده یا قابل ذکر.
- ترکیب: مفعول دوم برای فعل «يَكُن».
3. ریشه‌شناسی واژگان- أَتَىٰ: از ریشه «أ-ت-ی»، به معنای آمدن، رسیدن، وقوع چیزی.
- کاربرد: در قرآن برای بیان وقوع یک امر یا رسیدن آن استفاده می‌شود.
- الإنسان: از ریشه «أ-ن-س»، به معنای انسان، موجودی اجتماعی که با انس و ارتباط شناخته می‌شود.
- حِينٌ: از ریشه «ح-ی-ن»، به معنای زمان یا دوره مشخصی.
- الدَّهْرِ: از ریشه «د-ه-ر»، به معنای روزگار، زمان طولانی یا مستمر.
- لَمْ يَكُن: از ریشه «ک-و-ن»، به معنای بودن، وجود داشتن.
- شَيْءٍ: از ریشه «ش-ی-ء»، به معنای چیز یا موجودیت.
- مَّذْكُورًا: از ریشه «ذ-ک-ر»، به معنای یادآوری، ذکر شدن.
4. نوع جملهاین جمله یک جمله پرسشی است که با حرف استفهام «هَلْ» شروع شده است. هدف از این پرسش القای یک حقیقت است و نه صرفاً سؤال معمولی. بنابراین، می‌توان گفت جنبه بلاغی نیز دارد.
5. معنی کلی آیهآیه اشاره دارد به حالتی که انسان پیش از خلقتش وجود خارجی نداشته یا اگر وجود داشته، قابل ذکر نبوده است. این حالت نشان‌دهنده عظمت خلقت الهی و انتقال انسان از عدم به وجود است. | 