| آیه 15، سوره فجر متن اصلی: فَأَمَّا الْإِنسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ ترجمه به فارسی: اما انسان، هنگامی که پروردگارش او را می‌آزماید و گرامی‌اش می‌دارد و نعمت فراوان به او می‌بخشد، می‌گوید: «پروردگارم مرا گرامی داشته است.»
تجزیه و تحلیل آیه (بررسی دستوری و معنایی)1. ساختار جملهاین آیه شامل چند بخش اصلی است: - فَأَمَّا الْإِنسَانُ: حرف «فَ» برای نتیجه یا اتصال به جمله قبلی است، «أَمَّا» برای شرط یا مقدمه، و «الْإِنسَانُ» اسم معرفه (انسان) است.
- إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ: جمله شرطی که با «إِذَا» آغاز شده است. «ابْتَلَاهُ» فعل ماضی به معنای آزمایش کردن است و ضمیر «هُ» به انسان بازمی‌گردد. «رَبُّهُ» ترکیب مضاف و مضاف‌الیه است (پروردگار او).
- فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ: دو فعل ماضی متصل به ضمیر «هُ» که نشان‌دهنده گرامی داشتن و نعمت دادن به انسان است.
- فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ: حرف «فَ» برای ارتباط بین شرط و جواب شرط است. «يَقُولُ» فعل مضارع که نشان‌دهنده گفتن است. «رَبِّي» ترکیب مضاف و مضاف‌الیه (پروردگار من)، و «أَكْرَمَنِ» فعل ماضی به معنای گرامی داشتن همراه با ضمیر متصل.
2. بررسی دستوری واژگان- فَأَمَّا: حرف ربط برای بیان نتیجه یا شرط.
- الْإِنسَانُ: اسم معرفه با ال تعریف، به معنای «انسان».
- إِذَا: حرف شرط.
- مَا: تاکید بر شرط.
- ابْتَلَاهُ: فعل ماضی ثلاثی مزید (ابتلا) به معنای آزمایش کردن + ضمیر متصل «هُ» = او را آزمایش کرد.
- رَبُّهُ: اسم معرفه (رب) + ضمیر متصل «هُ» = پروردگار او.
- فَأَكْرَمَهُ: فعل ماضی ثلاثی مزید (اکرم) به معنای گرامی داشت + ضمیر متصل «هُ» = او را گرامی داشت.
- وَنَعَّمَهُ: فعل ماضی ثلاثی مزید (نَعَّمَ) به معنای نعمت دادن + ضمیر متصل «هُ» = او را نعمت داد.
- فَيَقُولُ: فعل مضارع (يقول) به معنای می‌گوید.
- رَبِّي: اسم معرفه (رب) + ضمیر متصل یاء = پروردگار من.
- أَكْرَمَنِ: فعل ماضی ثلاثی مزید (اکرم) + ضمیر متصل نون تاکید = مرا گرامی داشت.
3. نوع جملهاین آیه از نوع جمله مرکب است: - دارای جمله شرطی: «إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ»
- دارای جواب شرط: «فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ»
4. معنی کلیاین آیه به رفتار انسان اشاره دارد؛ زمانی که خداوند او را آزمایش میکند، با گرامی داشتن و بخشیدن نعمت، انسان تصور میکند این نشانه لطف ویژه خداوند نسبت به اوست. آیه بر این نکته تاکید دارد که این طرز تفکر ناشی از درک سطحی انسان از مفهوم آزمایش الهی است. | 