| متن آیه 1: الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَّثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۚ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.
۱. تحلیل گرامری:کلمات و ساختار آن‌ها:- الْحَمْدُ (اسم):
- اعراب: مرفوع به دلیل مبتدا بودن.
- ریشه: «ح-م-د»
- معنای ریشه‌ای: ستایش، سپاس.
- نوع کلمه: مصدر.
- لِلَّهِ (جر و مجرور):
- لِ: حرف جر که نشان‌دهنده اختصاص است.
- اللَّهِ: اسم خاص. اعراب: مجرور به دلیل حرف جر.
- ریشه: «أ-ل-ه»
- معنای ریشه‌ای: معبود، کسی که شایسته پرستش است.
- فَاطِرِ (اسم فاعل):
- اعراب: مضاف‌الیه برای «اللَّه».
- ریشه: «ف-ط-ر»
- معنای ریشه‌ای: شکافتن، آغاز کردن خلقت.
- ساختار: اسم فاعل از باب «فَعَلَ».
- السَّمَاوَاتِ (جمع مؤنث سالم):
- اعراب: مضاف‌الیه برای «فَاطِر».
- ریشه: «س-م-و»
- معنای ریشه‌ای: بلندی، رفعت.
- وَالْأَرْضِ (اسم):
- اعراب: معطوف به «السَّمَاوَات».
- ریشه: «أ-ر-ض»
- معنای ریشه‌ای: زمین.
- جَاعِلِ (اسم فاعل):
- اعراب: بدل از «فَاطِر».
- ریشه: «ج-ع-ل»
- معنای ریشه‌ای: قرار دادن، ایجاد کردن.
- الْمَلَائِكَةِ (جمع مکسر):
- اعراب: مفعول اول برای «جَاعِل».
- ریشه: «أ-ل-ک»
- معنای ریشه‌ای: پیام‌آور، فرشته.
- رُسُلًا (جمع مکسر):
- اعراب: مفعول دوم برای «جَاعِل».
- ریشه: «ر-س-ل»
- معنای ریشه‌ای: فرستاده شدن.
- أُولِي (اسم جمع):
- اعراب: صفت برای «الْمَلَائِكَة».
- ریشه: «أ-و-ل»
- معنای ریشه‌ای: صاحب، دارنده.
- أَجْنِحَةٍ (جمع مکسر):
- اعراب: مضاف‌الیه برای «أُولِي».
- ریشه: «ج-ن-ح»
- معنای ریشه‌ای: بال.
- مَّثْنَىٰ (عدد ترتیبی):
- اعراب: حال برای «أُولِي أَجْنِحَةٍ».
- معنای عددی: دو تا دو تا.
- وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ (اعداد ترتیبی):
- اعراب: معطوف به «مَّثْنَىٰ».
- معنای عددی: سه‌تا و چهارتا.
- يَزِيدُ (فعل مضارع):
- اعراب: فعل مضارع مرفوع.
- ریشه: «ز-ی-د»
- معنای ریشه‌ای: افزودن.
- فِي الْخَلْقِ (جر و مجرور):
- فِي: حرف جر.
- الْخَلْقِ: اسم. اعراب: مجرور.
- ریشه: «خ-ل-ق»
- معنای ریشه‌ای: آفریدن.
- مَا يَشَاءُ (جمله موصوله):
- مَا: اسم موصول.
- يَشَاءُ: فعل مضارع از ریشه «ش-ی-ء»، به معنای خواستن.
- إِنَّ (حرف تأکید و نصب):
- از حروف مشبهه بالفعل است که اسم را منصوب و خبر را مرفوع می‌کند.
- اللَّهَ (اسم منصوب):
- عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ (جر و مجرور):
- عبارت جر و مجرور که متعلق به خبر محذوف است.
- قَدِيرٌ (خبر إِنَّ):
- اعراب: مرفوع.
- ریشه: «ق-د-ر»
- معنای ریشه‌ای: توانایی، قدرت.
۲. نوع جمله و ساختار کلی آیه:- جمله اصلی این آیه یک جمله خبریه است که با عبارت «الْحَمْدُ لِلَّهِ» آغاز شده و به توصیف خداوند می‌پردازد.
- این آیه دارای چندین صفت و بدل برای «اللَّه» است:
- صفت اول: «فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ».
- صفت دوم یا بدل از صفت اول: «جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا».
۳. معانی مهم کلمات و ترکیبات به فارسی:- الْحَمْدُ لِلَّهِ: همه ستایش‌ها برای خداوند است.
- فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ: شکافنده و آفریننده آسمان‌ها و زمین.
- جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا: قرار دهنده فرشتگان به عنوان پیام‌آوران.
- أُولِي أَجْنِحَةٍ: دارای بال‌ها.
- مَّثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ: دو تا دو تا، سه‌تا سه‌تا، و چهارتا چهارتا.
- يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ: هر چه بخواهد در آفرینش می‌افزاید.
- إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ: به راستی که خداوند بر هر چیزی تواناست.
۴. نکات بلاغی و ادبی در آیه:- استفاده از صفات متعدد برای خداوند («فاطِر»، «جاعِل») عظمت او را نشان می‌دهد.
- ترتیب اعداد («مَّثْنَىٰ»، «ثُلَاث»، «رُبَاع») نشان‌دهنده تنوع در خلقت است.
- استفاده از فعل مضارع «يَزِيدُ» بیانگر استمرار قدرت خداوند در آفرینش است.
نتیجه‌گیری:این آیه توصیفی جامع از قدرت مطلق خداوند در خلق موجودات مختلف است و بر توانایی او در تنوع‌بخشی به خلقت تأکید می‌کند. | 