مُخْتَالٍ

بررسی کلمه „مُخْتَالٍ“

1. معانی کلمه „مُخْتَالٍ“

• در عربی:
  „مُخْتَالٍ“ به معنای فردی متکبر، خودپسند، مغرور و کسی که با غرور و تکبر رفتار می‌کند.
• در فارسی:
  خودنما، متظاهر، مغرور، کسی که خود را برتر از دیگران می‌داند.

2. ریشه و استفاده کلمه در زبان عربی

• ریشه کلمه:
  ریشه این کلمه „خ-ی-ل“ (خیال) است. این ریشه به مفاهیمی مانند تصور، خیال، تکبر و خودبزرگ‌بینی اشاره دارد.
• استفاده در زبان عربی:
  این واژه در متون ادبی، مذهبی و روزمره برای توصیف افرادی که با غرور و تکبر رفتار می‌کنند، استفاده می‌شود.

3. کلمات مشتق شده از ریشه „خ-ی-ل“ در قرآن

در قرآن کریم، چندین واژه از این ریشه آمده است. برخی از آن‌ها عبارتند از:

• مُخْتَال (متکبر، خودبزرگ‌بین)
• خَیْل (اسب‌ها، اشاره به شکوه و غرور)
• تَخْتَالُ (غرور ورزیدن)

نمونه‌ای از آیه:

إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ
(سوره لقمان، آیه 18)
ترجمه: خداوند هیچ متکبر خودپسند را دوست ندارد.

4. ویژگی‌های دستوری کلمه „مُخْتَالٍ“

• وزن:
  „مُخْتَالٍ“ بر وزن „مُفْتَعِلٍ“ است، که از باب „افتعال“ گرفته شده است.
• نوع کلمه:
  اسم فاعل است.
• حالت اعرابی:
  این کلمه معمولاً در حالت جر یا نصب به صورت „مُخْتَالٍ“ ظاهر می‌شود و در حالت رفع به صورت „مُخْتَالٌ“.

5. ریشه‌شناسی و اطلاعات اتیمولوژیک

• ریشه عربی:
  همان‌طور که گفته شد، ریشه „خ-ی-ل“ به مفهوم خیال، تصور و تکبر اشاره دارد. این ریشه در زبان عربی بسیار گسترده است و علاوه بر معنای تکبر، به مفاهیمی مانند زیبایی و شکوه نیز اشاره دارد (مانند اسب‌های زیبا که „خَیْل“ نامیده می‌شوند).
• ارتباط با فارسی:
  در فارسی نیز واژه‌هایی مانند „خیال“ و „خیالی“ از همین ریشه گرفته شده‌اند.

6. مترادف‌ها و متضادها

• مترادف‌ها در عربی:
  • متکبر (مُتَكَبِّر)
  • مغرور (مَغْرُور)
  • متظاهر (مُتَظَاهِر)
• مترادف‌ها در فارسی:
  • خودنما
  • متظاهر
  • مغرور
• متضادها در عربی:
  • متواضع (مُتَوَاضِع)
  • فروتن (خَافِض)
• متضادها در فارسی:
  • فروتن
  • متواضع

7. معنای ریشه و فرم اصلی کلمه

• فرم اصلی:
  مصدر اصلی این کلمه „اختيال“ (افتخار کردن و تکبر ورزیدن) است.
• معنا:
  معنای ریشه‌ای این کلمه به تصور و خیال اشاره دارد، اما در فرم „مُخْتَالٍ“ به معنای کسی است که در خیال خود بزرگ‌بینی و تکبر دارد.