Ismael اسماعیل

اسمعيل:

نام دو نفر از پيامبران است.

1- اسمعيل پسر ابراهيم عليه السّلام.

2- اسمعيل از پيامبران بنى اسرائيل. بايد دانست كه بعضى‏ها اسمعيل را يك نفر دانسته. و گفته‏اند اسمعيل پسر ابراهيم همان اسمعيل صادق الوعد است. و بعضى احتمال داده‏اند كه صادق الوعد از آنجهت است كه پدرش گفت: در خواب مى‏بينم تو را قربانى ميكنم. او بپدرش گفت: اين كار را بكن من صبر خواهم كرد و وقت عمل بوعده خود وفا كرد.

 [اسمعيل نام دو پيامبر]

 ولى با استمداد از آيات قرآن خواهيم ديد كه اسمعيل نام دو نفر از پيامبران است و اسمعيل صادق الوعد غير از اسمعيل بن ابراهيم است كه همواره با ابراهيم ذكر شده مثل «وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ» بقره: 125 «وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعِيلُ» بقره: 127 «نَعْبُدُ إِلهَكَ وَ إِلهَ آبائِكَ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ» بقره: 133 «وَ ما أُنْزِلَ إِلى‏ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ» بقره:136 و نيز آيه 140 بقره و 84 آل- عمران و 163 نساء و 39 سوره ابراهيم.

و اسمعيل ديگر در رديف انبياء بنى اسرائيل و غيره آمده نظير «وَ زَكَرِيَّا وَ يَحْيى‏ وَ عِيسى‏ وَ إِلْياسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ وَ إِسْماعِيلَ وَ الْيَسَعَ وَ يُونُسَ وَ لُوطاً وَ كلًّا فَضَّلْنا عَلَى الْعالَمِينَ» انعام: 86- 87 «وَ إِسْماعِيلَ وَ إِدْرِيسَ وَ ذَا الْكِفْلِ كُلٌّ مِنَ الصَّابِرِينَ» انبياء:85 «وَ اذْكُرْ إِسْماعِيلَ وَ الْيَسَعَ وَ ذَا الْكِفْلِ وَ كُلٌّ مِنَ الْأَخْيارِ» ص 48، اين مؤيد آنست كه اين دو نفر غير هم‏اند.

گذشته از اين: در يك محلّ از قرآن، اسمعيل فرزند ابراهيم و يعقوب خوانده شده و پر روشن است كه اسمعيل بن ابراهيم از اولاد يعقوب نيست بلكه عموى آنحضرت است.

در سوره مريم از اوّل تا آيه 58 هشت نفر از پيامبران، زكريّا، يحيى، عيسى، ابراهيم، موسى، هارون، اسمعيل و ادريس ذكر شده و سپس چنين آمده «أُولئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ وَ مِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْراهِيمَ وَ إِسْرائِيلَ» يعنى پيامبرانيكه در اين سوره ياد شدند، همه از اولاد اين چهار نفرند، آدم، نوح ابراهيم و اسرائيل. در اين آيه «مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ» شامل هر هشت نفر است است كه گفته شد. و كلمه «مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ» شامل هفت نفر منهاى ادريس است كه گفته‏اند: ادريس، جدّ حضرت نوح بود (دائرة المعارف وجدى) و داخل در «مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ» نيست. آنوقت، اسرائيل با «واو» بر ابراهيم عطف شده و نشان ميدهد كه شش نفر بقيّه كه اسمعيل نيز از آنهاست همه از اولاد ابراهيم و اسرائيل‏اند، يعنى هر كه از آنها، فرزند ابراهيم است فرزند اسرائيل نيز است على هذا بقيّه كه زكريا، يحيى، عيسى، موسى، هارون و اسمعيل بوده باشند هم فرزند ابراهيم و هم فرزند اسرائيل‏اند، پس اسمعيل در عين حال كه فرزند ابراهيم بود فرزند اسرائيل نيز بود. و در نتيجه اين اسمعيل غير از اسمعيل بن ابراهيم است و گر نه براى عطف بواو در آيه محمل درستى نخواهد داشت.

نا گفته نماند در تفسير برهان ذيل آيه «إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ» هشت روايت هست كه اسمعيل صادق الوعد غير از اسمعيل بن ابراهيم است و در بعضى احاديث او را اسمعيل بن حزقيل نقل كرده‏اند.

راجع باسمعيل بن ابراهيم آنچه در قرآن آمده از اين قرار است.

1- او پيغمبر بود «وَ ما أُنْزِلَ إِلى‏ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ» بقره 136، آيه 84 آل عمران و 163 نساء نيز در  همين مضمون است.

2- او در بناى كعبه با پدرش شركت كرد بقره: 127 و همو بود كه راضى شد پدرش او را در راه خدا قربانى كند (كه در ابراهيم گذشت) گذشته از روايات اهل بيت عليهم السّلام قرآن خود شاهد است كه ذبيح او بود نه برادرش اسحق، در سوره صافّات پس از نقل داستان مفصل قربانى ميگويد «وَ بَشَّرْناهُ بِإِسْحاقَ نَبِيًّا مِنَ الصَّالِحِينَ» اين آيه بدست ميدهد كه اسحق در آنروز هنوز متولد نشده بود و مژده ولادت وى پس از جريان قربانى بابراهيم داده شد. پس از نوشتن اين استدلال ديدم عين آنرا امام صادق عليه السّلام در روايتى كه در الميزان از فقيه نقل شده بيان فرموده‏اند و نيز در بحار ج 12 ص 129 از حضرت رضا عليه السّلام نقل گرديده است.

براى تكميل بحث به بحار (ج 12 ص 123) طبع جديد رجوع شود در اصول كافى ج 1 باب مشيت و اراده حديث چهارم ذبيح را اسحق گفته. علامه طباطبائى در ذيل آن فرموده: اين خلاف اخبار متظافر شيعه است.

امّا اسمعيل صادق الوعد، سه دفعه با ادريس و يسع ذكر شده چنانكه گذشت و خدا او را در آن سه محلّ تعريف كرده كه از بندگان صابر و برگزيده است و بر عالميان فضيلت دارد. و نيز در باره او فرموده «وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا وَ كانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ وَ كانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا» مريم 54- 55.

يعنى در اين كتاب ياد كن اسمعيل را كه صادق الوعد و پيامبر بلند پايه بود، كسان خود را بنماز خواندن و زكوة دستور ميداد و نزد پروردگارش پسنديده بود.

در قرآن مجيد كلمه «اهل» چون بشخص اضافه شود مثل:

اهلى و اهله، اغلب بمعنى كسان و خانواده آمده على هذا از جمله «يَأْمُرُ أَهْلَهُ» ميشود استفاده كرد كه او فقط بخانواده‏ى خود پيغمبر بود و اگر مراد از اهل، قوم باشد بايد گفت: كه قوم او از يك خانواده بوده‏اند، در الميزان كلمه «اهله» را بخواصّ كه كسان و عشيره و قوم باشد معنى كرده است ولى با مراجعه بقرآن خواهيم ديد كه «اهل» در موقع اضافه بشخص چنين معناى وسيعى ندارد، مگر بنا بر مطلبى كه در «اهل» خواهد آمد و در آن صورت بمعنى مطلق پيروان خواهد بود خواه از كسان باشد يا نه.

امّا بايد گفت كه رسالت آن حضرت عامّ بود و آيه «يَأْمُرُ أَهْلَهُ» ناظر بمطلبى مخصوص است چنانكه در باره حضرت رسول صلّى اللَّه عليه و آله آمده «وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ» شعراء 214 «وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها» طه: 132 با آنكه انذار و امر آن حضرت شامل عموم بود و اينها خطابهاى مخصوص‏اند و مانع از عموم رسالت نيستند.

در احاديث شيعه و اهل سنّت هست كه: اين پيامبر عظيم الشأن بشخصى وعده داد كه در مكانى حاضر شود، آنشخص نيامد، اسمعيل روى وعده خود يكسال در آنجا منتظر ماند بدين جهت صادق الوعد لقب يافت. و نيز روايت شده كه سه روز منتظر ماند. حديث يكسال در تفسير برهان بسند ضعيف از امام رضا عليه السّلام و در مجمع البيان مرسلا از امام صادق عليه السّلام منقول است و در كافى باب الصديق و اداء الامانة حديثى بسند حسن نقل شده و در آن هست «فَانْتَظَرَهُ فى ذلِكَ الْمَكانِ سَنَةً» نا گفته نماند، انتظار نشستن يكسال تمام، بعيد است و از نظر عرف و عقل خوب نيست مثلا كسى يكسال تمام در محلّى بنشيند، وسائل خورد و خوابش را بآنجا بياورد، بخورد بخوابد، كار نكند و هر كه از آنجا بگذرد، بگويد: منتظر فلانى هستم چون بوى وعده داده‏ام، چنين كارى خيلى بعيد است و در خور شأن يك پيامبر نيست.

قهرا مراد آن است كه مدت يكسال مراقب آن محل بود و گاه گاه بآنجا  سر ميزد و يا كسى ميفرستاد كه شخص موعود آمده است يا نه؟.

12

وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ

البقرة : 125   وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهيمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطَّائِفينَ وَ الْعاكِفينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ

وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعيلُ

البقرة : 127   وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعيلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّميعُ الْعَليمُ

إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ

البقرة : 133   أَمْ كُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قالَ لِبَنيهِ ما تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدي قالُوا نَعْبُدُ إِلهَكَ وَ إِلهَ آبائِكَ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ إِلهاً واحِداً وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ

إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ

البقرة : 136   قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ ما أُنْزِلَ إِلى‏ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ ما أُوتِيَ مُوسى‏ وَ عيسى‏ وَ ما أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ

البقرة : 140   أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطَ كانُوا هُوداً أَوْ نَصارى‏ قُلْ أَ أَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

آل‏عمران : 84   قُلْ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ عَلَيْنا وَ ما أُنْزِلَ عَلى‏ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ ما أُوتِيَ مُوسى‏ وَ عيسى‏ وَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ

النساء : 163   إِنَّا أَوْحَيْنا إِلَيْكَ كَما أَوْحَيْنا إِلى‏ نُوحٍ وَ النَّبِيِّينَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَوْحَيْنا إِلى‏ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ عيسى‏ وَ أَيُّوبَ وَ يُونُسَ وَ هارُونَ وَ سُلَيْمانَ وَ آتَيْنا داوُدَ زَبُوراً

وَهَبَ لي‏ عَلَى الْكِبَرِ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ

إبراهيم : 39   الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي وَهَبَ لي‏ عَلَى الْكِبَرِ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبِّي لَسَميعُ الدُّعاءِ

وَ إِسْماعيلَ وَ الْيَسَعَ وَ يُونُسَ وَ لُوطاً

الأنعام : 86   وَ إِسْماعيلَ وَ الْيَسَعَ وَ يُونُسَ وَ لُوطاً وَ كلاًّ فَضَّلْنا عَلَى الْعالَمينَ

وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ

مريم : 54   وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولاً نَبِيًّا

وَ إِسْماعيلَ وَ إِدْريسَ وَ ذَا الْكِفْلِ

الأنبياء : 85   وَ إِسْماعيلَ وَ إِدْريسَ وَ ذَا الْكِفْلِ كُلٌّ مِنَ الصَّابِرينَ

وَ اذْكُرْ إِسْماعيلَ وَ الْيَسَعَ وَ ذَا الْكِفْلِ

ص : 48   وَ اذْكُرْ إِسْماعيلَ وَ الْيَسَعَ وَ ذَا الْكِفْلِ وَ كُلٌّ مِنَ الْأَخْيارِ