آیه 20: „إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَىٰ“
1. تجزیه و تحلیل دستوری (نحوی و صرفی):- إِلَّا
- نوع کلمه: حرف استثنا
- کارکرد: نشان‌دهنده استثنا است. در اینجا مفهوم „به جز“ یا „فقط“ را می‌رساند.
- در این آیه، استثنا متصل است و برای تأکید بر هدف خالصانه انجام عمل آمده است.
- ابْتِغَاءَ
- نوع کلمه: مصدر منصوب
- نقش نحوی: مفعول لأجله
- ریشه: „ب غ ی“
- معنا: جستجو کردن، طلب کردن، خواستن
- توضیح: „ابتغاء“ به معنای „طلب“ یا „جستجو“ است که در اینجا نشان‌دهنده نیت انسان برای رضایت خداوند است.
- وَجْهَ
- نوع کلمه: اسم منصوب
- نقش نحوی: مضاف‌الیه (مضاف به „ابتغاء“)
- ریشه: „و ج ه“
- معنا: صورت، چهره، جهت
- توضیح: در اینجا „وجه“ به معنای استعاری آمده و اشاره به ذات یا حضور الهی دارد.
- رَبِّهِ
- نوع کلمه: اسم مضاف و مضاف‌الیه
- نقش نحوی: مضاف‌الیه (مربوط به „وجه“)
- ریشه: „ر ب ب“
- معنا: پروردگار، مالک، صاحب اختیار
- توضیح: „ربّ“ به معنای پروردگار است و ضمیر „هِ“ اشاره به انسان دارد که هدف او رضایت خداوند است.
- الْأَعْلَىٰ
- نوع کلمه: صفت مشبهه (اسم مشتق)
- نقش نحوی: صفت برای „ربّ“
- ریشه: „ع ل و“
- معنا: برتر، بالاتر، بلندمرتبه‌تر
- توضیح: صفت „الأعلى“ تأکید بر موقعیت والای پروردگار دارد.
2. ریشه‌شناسی واژگان و معانی آن‌ها:- ب غ ی
- معنای ریشه‌ای: طلب کردن، جستجو کردن، خواستن
- مشتقات مهم: ابتغاء (طلب کردن)، بغی (ظلم و تجاوز)
- در این آیه، معنای مثبت „طلب خالصانه“ مدنظر است.
- و ج ه
- معنای ریشه‌ای: صورت، جهت، حضور
- مشتقات مهم: وجه (چهره)، توجه (رو کردن)، مواجهه (روبرو شدن)
- در این آیه، معنای مجازی „ذات الهی“ به کار رفته است.
- ر ب ب
- معنای ریشه‌ای: تربیت، سرپرستی، مالکیت
- مشتقات مهم: ربّ (پروردگار)، تربیت (پرورش دادن)
- در این آیه، به معنای پروردگار جهان و صاحب مقام والای الهی است.
- ع ل و
- معنای ریشه‌ای: بالا رفتن، برتری یافتن
- مشتقات مهم: اعلی (برتری)، علوّ (بلندی)
- در این آیه، به بلندمرتبه بودن پروردگار اشاره دارد.
3. نوع جمله و ساختار آن:- نوع جمله: اسمیه با حذف خبر (تقدیر خبر در جمله وجود دارد).
- تقدیر جمله: „إلّا ابتغاء وجه ربّه الأعلى مطلوبٌ.“
- توضیح: جمله اسمیّه است که خبر آن حذف شده و مفهوم طلب خالصانه برای خداوند را القا می‌کند.
4. تفسیر و مفهوم کلی آیه:این آیه بیانگر هدف خالصانه انسان از انجام اعمال نیک است. در واقع، عمل نیک باید فقط برای رضایت خداوند بلندمرتبه انجام شود و هیچ انگیزه دنیوی یا غیرالهی نباید در آن دخیل باشد. مفهوم اصلی آیه این است که تنها „رضایت پروردگار برتر“ باید معیار اعمال انسان باشد. | 