آیه 1: يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ ۖ تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ ۚ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
الف) „يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ“:- يَا: حرف ندا. برای صدا زدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- أَيُّهَا: ترکیب „أي“ (اسم موصول) و „ها“ (حرف تنبیه).
- أيّ: برای اشاره به شخص یا چیزی که مورد خطاب است.
- ها: برای جلب توجه و تأکید.
- النَّبِيُّ:
- اسم معرفه با „ال“ (نشانه تعریف).
- منصوب به حالت رفع، چراکه منادی مفخم به شمار می‌رود.
ب) „لِمَ تُحَرِّمُ“:- لِمَ: ترکیب دو بخش „لـِ“ (برای) و „ما“ (چه چیزی). پرسش از علت در اینجا.
- تُحَرِّمُ: فعل مضارع مرفوع.
- صیغه دوم شخص مفرد مذکر (تو).
- باب تفعیل.
- ریشه: ح-ر-م.
- تحریم یعنی حرام کردن یا منع کردن چیزی.
ج) „مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ“:- ما: اسم موصول که در اینجا به معنای „چیزی که“ است.
- أَحَلَّ: فعل ماضی.
- صیغه سوم شخص مفرد مذکر (او).
- باب افعال.
- ریشه: ح-ل-ل.
- إحلال به معنای حلال کردن یا مجاز دانستن است.
- اللَّهُ: فاعل فعل „أَحَلَّ“.
- لَكَ: جار و مجرور.
- لـِ: حرف جر به معنای „برای“.
- كَ: ضمیر متصل دوم شخص مفرد مذکر (تو).
د) „تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ“:- تَبْتَغِي: فعل مضارع مرفوع.
- صیغه دوم شخص مفرد مذکر (تو).
- ریشه: ب-غ-ي.
- به معنای طلب کردن یا خواستن.
- مَرْضَاتَ: مفعول اول برای فعل „تبتغي“.
- مصدر میمی از ریشه ر-ض-و.
- به معنای رضایت یا خوشنودی.
- أَزْوَاجِكَ: مضاف‌الیه برای „مرضات“.
- أَزْوَاجِ: جمع مکسر. از ریشه ز-و-ج.
- كَ: ضمیر متصل دوم شخص مفرد مذکر.
ه) „وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ“:- وَ: حرف عطف.
- اللَّهُ: مبتدا. اسم معرفه.
- غَفُورٌ: خبر اول. صیغه مبالغه از ریشه غ-ف-ر.
- رَّحِيمٌ: خبر دوم. صفت مشبهه از ریشه ر-ح-م.
۲. تحلیل ریشه‌شناسی کلمات مهم در آیه:- نَبِيّ (ن-ب-أ):
- ریشه: ن-ب-أ.
- معنای اصلی: خبر دادن، پیام آوردن.
- معنای مشتق‌شده: پیامبر، کسی که خبر الهی را می‌آورد.
- تُحَرِّمُ (ح-ر-م):
- ریشه: ح-ر-م.
- معنای اصلی: ممنوع کردن، منع کردن.
- معنای مشتق‌شده: حرام کردن.
- أَحَلَّ (ح-ل-ل):
- ریشه: ح-ل-ل.
- معنای اصلی: گشودن، آزاد کردن.
- معنای مشتق‌شده: حلال کردن، مجاز دانستن.
- تَبْتَغِي (ب-غ-ي):
- ریشه: ب-غ-ي.
- معنای اصلی: طلب کردن، خواستن.
- معنای مشتق‌شده: جستجو کردن، خواهان چیزی بودن.
- مَرْضَات (ر-ض-و):
- ریشه: ر-ض-و.
- معنای اصلی: خوشنودی، رضایت.
- مشتق‌شده از مصدر میمی.
- أَزْوَاج (ز-و-ج):
- ریشه: ز-و-ج.
- معنای اصلی: جفت یا زوج.
- معنای مشتق‌شده: همسر.
- غَفُور (غ-ف-ر):
- ریشه: غ-ف-ر.
- معنای اصلی: پوشاندن، بخشیدن.
- صیغه مبالغه برای کسی که بسیار بخشنده است.
- رَّحِيم (ر-ح-م):
- ریشه: ر-ح-م.
- معنای اصلی: مهربانی، شفقت.
- صفت مشبهه برای کسی که بسیار مهربان است.
۳. نوع جمله و ساختار کلی آیه:- نوع جمله:
- جمله پرسشی (در بخش „لِمَ تُحَرِّمُ“).
- جمله خبری توصیفی در انتهای آیه („وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ“).
- ساختار کلی: این آیه شامل یک خطاب مستقیم به پیامبر اکرم (ص) است و پیام الهی را منتقل می‌کند که چرا او چیزی را که خداوند برایش حلال کرده، بر خود حرام کرده است؟ سپس علت این کار مطرح می‌شود (طلب رضایت همسران)، و در انتها یادآوری صفات الهی (بخشندگی و مهربانی خداوند) آمده است.
۴. ترجمه و مفهوم کلی آیه:«ای پیامبر! چرا آنچه را که خداوند برای تو حلال کرده است، بر خود حرام می‌کنی؟ آیا به دنبال رضایت همسرانت هستی؟ و خداوند بسیار بخشنده و مهربان است.» |
