آیه 1: إِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ
۱. تحلیل دستوری (گرامری):- إِذَا:
- حرف شرط غیر جازم.
- به معنای «هنگامی که» یا «وقتی که».
- این کلمه در اینجا برای بیان زمان وقوع حادثه‌ای خاص استفاده شده است.
- وَقَعَتْ:
- فعل ماضی (گذشته).
- صیغه‌ی سوم شخص مفرد مؤنث.
- ریشه: و-ق-ع.
- معنی: افتاد، رخ داد، واقع شد.
- در اینجا با توجه به سیاق آیه به معنای «وقوع پیدا کرد» یا «رخ داد» است.
- فعل ماضی در اینجا برای بیان حتمیت وقوع اتفاق (در آینده) به کار رفته است. این نوع استفاده از ماضی در زبان عربی برای تأکید بر قطعیت وقوع رویداد در آینده رایج است.
- الْوَاقِعَةُ:
- اسم معرفه (با «ال» تعریف).
- صفت مؤنث.
- ریشه: و-ق-ع.
- معنی: حادثه، رویداد، اتفاق بزرگ.
- در اینجا به «قیامت» اشاره دارد و به عنوان یک اسم خاص برای آن روز بزرگ استفاده شده است.
۲. ریشه‌شناسی (صرفی و معنایی):- ریشه‌ی اصلی کلمات وَقَعَتْ و الْوَاقِعَةُ:
- ریشه: و-ق-ع.
- معانی اصلی ریشه: افتادن، سقوط کردن، رخ دادن، واقع شدن.
- مشتقات مهم ریشه:
- وَقَعَ: افتاد، رخ داد.
- وَاقِعٌ: واقع‌شونده، رخ‌دهنده.
- وَاقِعَةٌ: حادثه، واقعه (اتفاق بزرگ).
۳. نوع جمله و نقش اجزاء:- نوع جمله:
- جمله‌ی شرطیه (غیر جازمه).
- «إِذَا» شرط غیر جازم است که فعل شرط آن «وَقَعَتْ» است.
- نقش اجزاء:
- إِذَا: حرف شرط.
- وَقَعَتْ: فعل ماضی که فعل شرط است.
- فاعل آن ضمیر مستتر «هی» است که به «الْوَاقِعَةُ» بازمی‌گردد.
- الْوَاقِعَةُ: مبتدا یا خبر محذوف؛ اما در اینجا بیشتر به عنوان فاعل تأویلی برای تأکید بر وقوع حادثه در نظر گرفته می‌شود.
۴. معنی آیه به زبان فارسی:«هنگامی که آن حادثه‌ی بزرگ رخ دهد.» - منظور از «الواقعة» در اینجا به قیامت اشاره دارد که رخ دادن آن قطعی و غیرقابل انکار است.
۵. نکات بلاغی و تفسیری:- استفاده از فعل ماضی «وقعت»:
این نشان‌دهنده‌ی قطعیت وقوع قیامت است؛ گویی که در آینده نیز با همان اطمینان گذشته رخ خواهد داد. - «الواقعة»:
این واژه بدون توضیح اضافه‌ای آمده است تا اهمیت و عظمت آن حادثه را برساند؛ گویی نیازی به توصیف ندارد زیرا همه از بزرگی آن آگاه‌اند.
|
