آیه 1: „الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ“
۱. تحلیل نحوی و تجزیه واژه‌ها (گرامر):- الْحَمْدُ
- نوع کلمه: اسم
- حالت: مرفوع (فاعل)
- معنی: ستایش، حمد
- ترکیب نحوی: مبتدا جمله است.
- لِلَّهِ
- „لِ“ حرف جر + „اللهِ“ اسم مجرور
- حالت: مجرور
- معنی: برای خداوند
- ترکیب نحوی: جار و مجرور که متعلق به „الحمدُ“ است.
- الَّذِي
- نوع کلمه: اسم موصول
- معنی: کسی که، آن‌که
- ترکیب نحوی: اسم موصول که جمله وصفی را به اسم قبلی وصل می‌کند („الله“).
- خَلَقَ
- نوع کلمه: فعل ماضی
- صیغه: سوم شخص مفرد مذکر
- معنی: آفرید
- ترکیب نحوی: فعل برای فاعل (الله).
- السَّمَاوَاتِ
- نوع کلمه: اسم جمع
- حالت: مفعول به منصوب
- معنی: آسمان‌ها
- ترکیب نحوی: مفعول اول فعل „خلق“.
- وَالْأَرْضَ
- „وَ“ حرف عطف + „الْأَرْضَ“ اسم مفرد منصوب
- حالت: مفعول به منصوب
- معنی: زمین
- ترکیب نحوی: مفعول دوم فعل „خلق“.
- وَجَعَلَ
- „وَ“ حرف عطف + „جَعَلَ“ فعل ماضی
- صیغه: سوم شخص مفرد مذکر
- معنی: قرار داد، ایجاد کرد
- ترکیب نحوی: فعلی که ارتباط بین دو جمله برقرار می‌کند.
- الظُّلُمَاتِ
- نوع کلمه: اسم جمع (ظلمات)
- حالت: مفعول به منصوب
- معنی: تاریکی‌ها
- ترکیب نحوی: مفعول اول فعل „جعل“.
- وَالنُّورَ
- „وَ“ حرف عطف + „النُّورَ“ اسم مفرد منصوب
- حالت: مفعول به منصوب
- معنی: نور، روشنایی
- ترکیب نحوی: مفعول دوم فعل „جعل“.
- ثُمَّ
- نوع کلمه: حرف عطف (برای ترتیب و تأخیر)
- معنی: سپس، بعد از آن
- الَّذِينَ كَفَرُوا
- „الَّذِينَ“: اسم موصول + „كَفَرُوا“: فعل ماضی جمع مذکر سوم شخص (کفر)
- معنی: کسانی که کفر ورزیدند
- بِرَبِّهِمْ
- „بِ“: حرف جر + „رَبِّ“: اسم مجرور + „هِمْ“: ضمیر متصل جمع مذکر سوم شخص (آن‌ها)
- معنی: به پروردگارشان
- يَعْدِلُونَ
- نوع کلمه: فعل مضارع جمع مذکر سوم شخص (عدل)
- معنی: برابر قرار می‌دهند، شرک می‌ورزند
۲. ریشه‌شناسی واژگان (مصدر و معانی):- الْحَمْدُ
- ریشه: „حمد“ (ح-م-د)
- معنی ریشه‌ای: ستایش، سپاسگزاری.
- خَلَقَ
- ریشه: „خلق“ (خ-ل-ق)
- معنی ریشه‌ای: آفریدن، ایجاد کردن.
- جَعَلَ
- ریشه: „جعل“ (ج-ع-ل)
- معنی ریشه‌ای: قرار دادن، تغییر دادن، ایجاد کردن.
- الظُّلُمَاتِ
- ریشه: „ظلم“ (ظ-ل-م)
- معنی ریشه‌ای: تاریکی، ظلمت، ستم.
- النُّورَ
- ریشه: „نور“ (ن-و-ر)
- معنی ریشه‌ای: روشنایی، نور، وضوح.
- كَفَرُوا
- ریشه: „کفر“ (ک-ف-ر)
- معنی ریشه‌ای: پوشاندن، انکار کردن، ناسپاسی کردن.
- يَعْدِلُونَ
- ریشه: „عدل“ (ع-د-ل)
- معنی ریشه‌ای: مساوی قرار دادن، عدالت ورزیدن، شرک ورزیدن.
۳. نوع جمله و ساختار کلی:این آیه یک جمله خبری است که از چند بند تشکیل شده است: - بند اول („الْحَمْدُ لِلَّهِ“): بیان ستایش برای خداوند است (جمله اسمیه).
- بند دوم („الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ“): توضیح ویژگی‌های خداوند که شامل قدرت او در خلق آسمان‌ها و زمین و قرار دادن تاریکی‌ها و روشنایی است (جمله وصفی).
- بند سوم („ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ“): یک جمله اعتراضی که رفتار مشرکان را بیان می‌کند.
۴. معنی کلی آیه:ستایش مخصوص خداوندی است که آسمان‌ها و زمین را آفرید و تاریکی‌ها و روشنایی را قرار داد؛ سپس کسانی که کفر ورزیدند [به جای خداوند] برای پروردگارشان شریک قائل می‌شوند.
نکات معنایی:- عبارت „ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ“ تضاد میان قدرت خداوند و رفتار مشرکان را نشان می‌دهد.
- واژه‌های „ظُلُمات“ و „نور“ اشاره‌ای به تقابل میان هدایت و گمراهی دارند.
| 