ی-و-م

« Back to Glossary Index
ریشه سه‌حرفی «ی، و، م» (ي و م) در قرآن ۴۰۵ بار به صورت اسم «یوم» (يَوْم) آمده است.

يَوْم

۱. معانی واژه

يَوْم (یَوم) در زبان عربی به معنای «روز» است؛ یعنی بازه زمانی از طلوع تا غروب خورشید یا یک شبانه‌روز کامل.
در معنای وسیع‌تر، می‌تواند به هر بازه زمانی مشخص اشاره کند، حتی اگر کمتر یا بیشتر از ۲۴ ساعت باشد.
همچنین در متون دینی و ادبی، «یوم» گاهی به معنای «زمان»، «دوره» یا «واقعه مهم» نیز به‌کار می‌رود.


۲. کاربرد واژه در زبان عربی

در عربی، «يَوْم» بسیار پرکاربرد است؛ هم در محاوره و هم در متون رسمی و دینی.
مثال‌هایی از کاربرد روزمره:

  • يَوْم الإثنين (روز دوشنبه)
  • في يَوْم من الأيام (در یکی از روزها)
  • هذا يَوْم جميل (امروز روز زیبایی است)
    • يَوْمُ الْجُمُعَةِ: روز جمعه
    • يَوْمُ الْقِيَامَةِ: روز قیامت
    • يَوْمِيًّا: روزانه
    • فِي يَوْمٍ مِنَ الْأَيَّامِ: در یکی از روزها

در زبان عربی، برای بیان تاریخ، مناسبت‌ها و حتی ضرب‌المثل‌ها از «يَوْم» استفاده می‌شود.


۳. نمونه قرآنی

آیه:
﴿كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ﴾
(سوره آل عمران، آیه ۱۸۵)

ترجمه:
هر نفسی چشنده مرگ است و پاداش‌های شما را فقط در روز قیامت به طور کامل خواهید گرفت.


۴. ویژگی‌های دستوری

  • نوع واژه: اسم (اسم زمان)
  • جمع: أَيَّام (ایام)
  • مثنی: يَوْمَانِ / يَوْمَيْنِ (دو روز)
  • جنسیت: مذکر
  • اعراب:
    • مرفوع: يَوْمٌ
    • منصوب: يَوْمًا
    • مجرور: يَوْمٍ

۵. ریشه‌شناسی (اتیمولوژی)

واژه «يَوْم» از ریشه ثلاثی «ي-و-م» گرفته شده است که به معنای روز و زمان معین است. ریشه آن در زبان‌های سامی (مانند عبری: יוֹם) نیز دیده می‌شود و با واژه‌های مشابه در زبان‌های دیگر سامی هم‌ریشه است.


۶. مترادف‌ها و متضادها

مترادف‌های عربی:

  • نهار (نهار: روز، روشنایی روز)
  • وقت (زمان)
  • فترة (دوره)

مترادف‌های فارسی:

  • روز
  • شبانه‌روز

متضادهای عربی:

  • ليل (شب)

متضادهای فارسی:

  • شب

جمع‌بندی جدول‌وار

ویژگیتوضیحات
معنیروز، دوره زمانی
جمعأَيَّام
متضادليل (عربی)، شب (فارسی)
مترادفنهار، وقت، فترة (عربی)، روز، شبانه‌روز (فارسی)
ریشهي-و-م
کاربرد قرآنیفراوان
جنسیتمذکر

يَومَئِذٍ

۱. معنی واژه

«يَومَئِذٍ» ترکیبی است عربی که از دو بخش تشکیل شده است:

  • «يَومَ»: به معنی «روز»
  • «إذٍ»: به معنی «آن هنگام»، «آن وقت»

در مجموع، «يَومَئِذٍ» به معنی «در آن روز» یا «در آن هنگام» است و غالباً به روز قیامت یا روزی خاص که قبلاً ذکر شده اشاره دارد.


۲. کاربرد واژه در زبان عربی

این واژه به صورت قیدی برای اشاره به زمان خاصی در آینده یا گذشته استفاده می‌شود که قبلاً در متن یا سخن اشاره‌ای به آن شده باشد. در قرآن کریم بسیار به کار رفته و معمولاً به روز قیامت یا روزی مهم و سرنوشت‌ساز اشاره دارد.


۳. نمونه آیه قرآنی

آیه ۸ سوره انفطار:

يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الإِنسَانُ وَأَنَّىٰ لَهُ الذِّكْرَىٰ

ترجمه: در آن روز انسان به یاد می‌آورد، امّا یادآوری چه سودی برایش دارد؟


۴. ویژگی‌های دستوری

  • نوع واژه: قید زمان (ظرف زمان)
  • ساختار: ترکیب اضافی (مضاف و مضاف‌الیه)
  • اعراب: «يَومَ» معمولاً منصوب است (به عنوان ظرف زمان)، «إذٍ» نیز به تبع آن می‌آید.
  • نقش در جمله: معمولاً نقش قیدی دارد و زمان وقوع فعل را تعیین می‌کند.

۵. اطلاعات ریشه‌شناسی (اتیمولوژی)

  • «يَوم» از ریشه «ي و م» به معنی روز است.
  • «إذ» از ریشه‌ای به معنی «زمان» یا «هنگام» آمده است.
  • ترکیب این دو، در زبان عربی کلاسیک و قرآن بسیار رایج بوده است.

۶. مترادف‌ها و متضادها

مترادف‌ها (عربی و فارسی):

عربیفارسی
حينئذٍدر آن هنگام
ساعَتَئِذٍدر آن ساعت
وقتَئِذٍدر آن وقت
آن روزآن زمان

متضادها (عربی و فارسی):

عربیفارسی
الآناکنون
اليومامروز
حينَمازمانی که (در مقابل گذشته یا آینده)
دیروزدیروز

جمع‌بندی

«يَومَئِذٍ» اصطلاحی است قرآنی و ادبی در عربی که برای اشاره به روز خاصی (معمولاً روز قیامت) به کار می‌رود و ساختاری قیدی دارد. این واژه در زبان عربی کلاسیک و قرآن کاربرد فراوان دارد و هم‌معنی‌هایی مانند «حينئذٍ» و «وقتئذٍ» دارد. متضاد آن معمولاً واژه‌هایی برای زمان حال یا گذشته نزدیک است.

Nach oben scrollen