ن-ق-ر

یک بار به صورت فعل باب اول «نُقِرَ» (دمیده شد)

واژه «نُقِرَ» در زبان عربی فعل مجهول از ریشه «نَقَرَ» است.
معنای اصلی آن:

• سوراخ شد
• کوبیده شد
• زده شد
• ضربه زده شد
• (در متون دینی: دمیده شد، مثلاً در صور دمیده شد: نُقِرَ فِی النَّاقُورِ)

کاربرد واژه در زبان عربی

این واژه بیشتر در متون کلاسیک و قرآن به کار می‌رود.
مثال:

• فَإِذَا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ(پس آنگاه که در شیپور دمیده شود)
• در متون ادبی به معنای ضربه زدن یا سوراخ کردن هم آمده است.

ویژگی‌های دستوری

• نوع: فعل ماضی مجهول
• وزن: فُعِلَ
• صیغه: سوم شخص مفرد مذکر
• معلوم: نَقَرَ (او کوبید/سوراخ کرد)
• مجهول: نُقِرَ (کوبیده/سوراخ شد)

اطلاعات ریشه‌شناسی

• ریشه: ن-ق-ر
• در عربی: به معنای کوبیدن، ضربه‌زدن، سوراخ کردن
• در فارسی: واژه «نقر» در فارسی معاصر به کار نمی‌رود، اما مشتقات آن مثل «منقور» (سوراخ شده) در متون قدیمی دیده می‌شود.

مترادف‌ها و متضادها

عربی

• مترادف‌ها:
  • ضُرِبَ (ضربه زده شد)
  • خُرِقَ (سوراخ شد)
  • لُطِمَ (سیلی زده شد)
• متضادها:
  • سُدَّ (بسته شد)
  • أُغْلِقَ (بسته شد)

فارسی

• مترادف‌ها:
  • سوراخ شد
  • کوبیده شد
  • زده شد
  • ضربه خورد
• متضادها:
  • بسته شد
  • مسدود شد
  • سالم ماند

یک بار به صورت اسم «نَّاقُور» (شیپور)

واژه «نَّاقُور» (ناقور) در زبان عربی به معنای «شیپور» یا «بوق» است؛ ابزاری است که با دمیدن در آن صدایی بلند و نافذ تولید می‌شود. این واژه در قرآن کریم (سوره مدثر، آیه ۸) آمده است:
فَإِذَا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ
یعنی: «پس زمانی که در ناقور دمیده شود.»

در متون دینی و عرفانی، ناقور اغلب به شیپور قیامت اشاره دارد که با دمیدن در آن، آغاز رستاخیز و برپایی قیامت اعلام می‌شود. در معنای عام‌تر، به هر نوع بوق یا شیپور نیز گفته می‌شود.

کاربرد واژه در زبان عربی

در زبان عربی کلاسیک، «ناقور» بیشتر به صورت خاص برای شیپور قیامت یا ابزارهای مشابه استفاده می‌شود. در ادبیات و متون مذهبی، این واژه بار معنایی سنگینی دارد و به نشانه‌ی پایان دنیا و آغاز روز رستاخیز به کار می‌رود.

در زبان عربی معاصر، واژه‌های دیگری برای اشاره به شیپور و بوق خودرو یا ابزارهای موسیقی به کار می‌رود (مانند بوق = بوق، شیپور = بوق، ترومپت = بوق موسیقی). اما «ناقور» بیشتر کاربرد ادبی و مذهبی خود را حفظ کرده است.

ویژگی‌های دستوری

• نوع واژه: اسم (اسم جامد)
• جنسیت: مذکر
• جمع: ندارد (در کاربرد قرآنی و مذهبی معمولاً مفرد است)
• ریشه: ثلاثی (ن-ق-ر)
• وزن صرفی: فاعول (وزن مخصوص ابزار یا آلت)

اطلاعات ریشه‌شناسی (اتیمولوژی)

واژه «ناقور» از ریشه «نَقَرَ» (به معنای کوبیدن، سوراخ کردن، ضربه زدن) گرفته شده است.
در زبان عربی، ابزارهایی که با آنها صدا یا ضربه ایجاد می‌شود، اغلب با وزن «فاعول» ساخته می‌شوند (مانند طبل = طَبُّول).

در فارسی نیز واژه «ناقور» با همین معنا وارد شده و بیشتر در متون دینی و ترجمه‌های قرآن به چشم می‌خورد.

مترادف‌ها و متضادها

مترادف‌های عربی

• بوق (بُوق)
• شیپور (شَیْفُور)
• صور (صُور)(در قرآن، «صور» نیز به معنای شیپور قیامت آمده است)
• مزمار (مِزْمَار) (در معنای عام‌تر: ساز بادی)

مترادف‌های فارسی

• شیپور
• بوق
• صور (در معنای خاص دینی)

متضادهای عربی و فارسی

این واژه متضاد مستقیمی ندارد، اما از نظر معنایی می‌توان موارد زیر را ذکر کرد:

• سکوت (صمت، سُکوت)
• خاموشی (خُمود، خاموشی)
• بی‌صدایی (لا صوت)

جمع‌بندی

«ناقور» واژه‌ای عربی با ریشه ن-ق-ر به معنای شیپور یا بوق است که بیشتر در بافت مذهبی و به خصوص در قرآن برای شیپور قیامت به کار می‌رود. این واژه در فارسی نیز در همین معنا استفاده می‌شود و مترادف‌هایی چون شیپور و صور دارد. متضاد آن مفاهیمی چون سکوت و خاموشی است.

دو بار به صورت اسم «نَقِير» (شکاف کوچک روی هسته خرما)

نَقِیر (به عربی: النَّقِير) واژه‌ای است که در زبان عربی معانی چندگانه‌ای دارد:

1. سوراخ کوچک: به سوراخ بسیار ریز و کوچکی گفته می‌شود که معمولاً روی چیزی ایجاد می‌شود.
2. حفره‌ی ریز روی هسته خرما: به سوراخ کوچکی که روی هسته خرما وجود دارد، نقیر می‌گویند.
3. مقدار بسیار ناچیز: به مقدار بسیار کم و ناچیز از چیزی نیز اطلاق می‌شود (در فارسی معادل „ذره“، „سر سوزن“ یا „اندک“ است).
4. سکه‌ی کوچک یا پول خرد: در برخی متون قدیمی عربی به سکه‌ی کوچک یا کم‌ارزش نیز نقیر گفته می‌شود.

کاربرد واژه در زبان عربی

• در قرآن کریم و متون کلاسیک عربی، نقیر معمولاً برای اشاره به مقدار بسیار اندک به کار می‌رود. مثلاً در قرآن آمده است:وَلا يُظلَمُونَ نَقِيرًایعنی: „و به اندازه نقیر (ذره‌ای) به آنان ظلم نمی‌شود.“
• در ادبیات و اشعار عربی نیز نقیر برای بیان کوچکی و ناچیزی چیزی به کار می‌رود.

ویژگی‌های دستوری

• نوع واژه: اسم (اسم جامد)
• جنس: مذکر
• جمع: نُقُر (در برخی متون)
• وزن: فعیل (نَقِير)
• مشتقات: نَقَرَ (فعل، به معنی سوراخ کردن)، نُقْرَة (اسم، به معنی سوراخ)

اطلاعات ریشه‌شناسی

• ریشه از فعل نَقَرَ (ن-ق-ر) به معنی „سوراخ کردن“ یا „حفر کردن“ گرفته شده است.
• در زبان عربی کلاسیک، این ریشه در معانی مرتبط با کندن، سوراخ کردن و ایجاد حفره به کار می‌رود.
• در زبان فارسی نیز واژه „نقیر“ با همین معنا وارد شده است.

مترادف‌ها و متضادها

مترادف‌های عربی:

• ثُقب (سوراخ)
• خَرْم (سوراخ)
• نُقْرَة (حفره)
• قِلّة (اندکی، کمی)
• هَبَاء (ذره، گرد)

مترادف‌های فارسی:

• سوراخ کوچک
• ذره
• سر سوزن
• اندک
• ریزه

متضادهای عربی:

• كَثِير (زیاد)
• جَسِيم (بزرگ)
• عَظِيم (عظیم، بزرگ)

متضادهای فارسی:

• زیاد
• بزرگ
• فراوان

جمع‌بندی

نقیر واژه‌ای عربی با معانی متعددی چون سوراخ کوچک، مقدار ناچیز و حفره‌ی هسته خرما است که هم در متون دینی و هم در ادبیات عربی به کار می‌رود. ریشه آن به معنای سوراخ کردن است و در فارسی نیز با همان معنا کاربرد دارد. این واژه معمولاً برای بیان کوچکی و ناچیزی چیزی استفاده می‌شود.

Verb (form I) – to blow

Noun

Noun