ر-ب-ب

« Back to Glossary Index
ریشه‌ی سه‌حرفی «ر ب ب» در قرآن ۹۸۰ بار در چهار شکل مشتق‌شده آمده است:

۹۷۵ بار به صورت اسم «رَبّ» (خداوند، پروردگار)

1
واژه «رَبّ» در زبان عربی معانی گسترده‌ای دارد، از جمله:

  • صاحب و مالک (صاحب یک چیز)
  • پرورش‌دهنده و تربیت‌کننده (کسی که چیزی را تدریجاً به کمال می‌رساند)
  • سرپرست و مدیر
  • آقا، سرور و فرمانروا
  • اصلاح‌کننده و سامان‌دهنده امور

در اصطلاح دینی، «رَبّ» به خداوند اطلاق می‌شود که مالک، مدبر و پروردگار همه موجودات است.


کاربرد واژه در زبان عربی

در زبان عربی، «رَبّ» هم به معنای مالک و سرپرست خانه (مثلاً ربّ البیت: صاحب خانه) و هم به معنای پروردگار (به ویژه در متون دینی) به کار می‌رود. در قرآن و متون اسلامی، معمولاً به معنای پروردگار جهان و خداوند متعال است.


نمونه قرآنی

آیه مشهور سوره فاتحه:

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
ستایش مخصوص خداوند است، پروردگار جهانیان.


ویژگی‌های دستوری (نحوی)

  • نوع واژه: اسم (اسم جامد)
  • جنس: مذکر
  • جمع: أَرْبَاب
  • اضافه: معمولاً به صورت مضاف می‌آید (مثلاً ربّ العالمین)
  • صرف: غیر منصرف (در حالت معرفه با الف و لام می‌آید: الرّبّ)

اطلاعات ریشه‌شناسی

  • ریشه: ر-ب-ب (رَبَبَ)
  • ریشه این واژه به معنای جمع‌آوری، تربیت و سرپرستی است.
  • در زبان‌های سامی دیگر نیز ریشه‌های مشابهی با همین معنا دیده می‌شود.

مترادف‌ها و متضادها

مترادف‌ها (در عربی و فارسی)

  • عربی: سیّد، مالک، مدبّر، مولی، خالق (در معنای الهی)
  • فارسی: پروردگار، خداوند، آفریننده، سرور، مالک

متضادها (در عربی و فارسی)

  • عربی: عبد (بنده)، مملوک (برده)، تابع
  • فارسی: بنده، مخلوق، زیردست

خلاصه:
واژه «رَبّ» در زبان عربی و متون اسلامی یکی از مهم‌ترین اسامی برای خداوند است که به معنای مالک، سرپرست و پرورش‌دهنده می‌باشد و کاربرد گسترده‌ای در قرآن و ادبیات دینی دارد.

یک بار به صورت اسم «رَبَآئِب» (دختران ناتنی، دختران زن همسر)

2

سه بار به صورت اسم «رَبَّانِیِّین» (عالمان دین، خداپرستان)

3

یک بار به صورت اسم «رِبِّیُّون» (پیروان واقعی خدا، گروهی از مؤمنان پارسا)

4
Nach oben scrollen