ا و ب

ریشهٔ ثلاثی (أ و ب) در قرآن ۱۷ بار در چهار شکل مشتق شده آمده است:

یک بار به صورت فعل باب دوم «أَوِّبِ»  به معنای «بازگردان»
شش بار به صورت اسم «أَوَّاب» به معنای «بازگشت‌کننده»
یک بار به صورت اسم «إِيَاب»  به معنای «بازگشت»
نه بار به صورت اسم «مَـَٔاب»  به معنای «جای بازگشت»

اوب: اوب:

بازگشت «إِنَّ إِلَيْنا إِيابَهُمْ» غاشيه: 25 يعنى راستى بازگشت آنها بسوى ماست،

مَأب‏

مصدر ميمى بمعنى بازگشت و اسم زمان، (زمان بازگشت) و اسم مكان، (مكان بازگشت) آمده است مثل «إِلَيْهِ أَدْعُوا وَ إِلَيْهِ مَآبِ» رعد: 36 كه بقرينه «الى» بمعنى مصدر است و مثل «إِنَّ جَهَنَّمَ كانَتْ مِرْصاداً، لِلطَّاغِينَ مَآباً» نباء:21- 22، كه بقرينه «جهنم» بمعناى مكان بازگشت است.

اوّاب:

صيغه مبالغه است يعنى بسيار رجوع كننده «إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ» ص 44 اين كلمه پنج بار در قرآن آمده است، و آن صفت كسانى است كه پيوسته باطاعت و استغفار و دعا و ترك معاصى بسوى خدا رجوع ميكنند، اوّابين جمع اوّاب است «فَإِنَّهُ كانَ لِلْأَوَّابِينَ غَفُوراً» اسراء: 25.

در حالات حضرت داود هست «يا جِبالُ أَوِّبِي مَعَهُ وَ الطَّيْرَ» سباء:10 يعنى اى كوه‏ها و اى پرنده‏ها با او تسبيح برگردانيد و هم آواز شويد، در جاى ديگر هست «إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبالَ مَعَهُ يُسَبِّحْنَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِشْراقِ وَ الطَّيْرَ مَحْشُورَةً كُلٌّ لَهُ أَوَّابٌ» ص 18- 19 ما كوهها را مسخّر كرديم كه با او صبح و شام تسبيح مى‏كردند و پرندگان را نيز مسخّر كرديم كه دسته جمعى با او هم آواز بودند از اين آيات روشن ميشود كه كوهها و پرندگان در تسبيح، خدا با داود هم صدا ميشدند، تمام موجودات خدا را تسبيح ميكنند لكن ما تسبيح آنها را نمى‏فهميم «وَ إِنْ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ» اسراء: 44، كوهها و پرندگان كه در تسبيح با او هم صدا ميشدند آيا ديگران نيز مى‏شنيدند و مى‏فهميدند؟ خدا ميداند.

در مفردات گويد: فرق اوب و رجوع آنست كه اوب بمعنى رجوع با اراده و اختيار است و رجوع اعمّ ميباشد. ولى در قاموس هست: آبت الشمس يعنى آفتاب غروب كرد و در نهايه هست:

«شَغَلُونا مِنَ الصَّلوةِ حَتّى آبَتِ الشَّمْسُ» و در قرآن مجيد آمده «يا جِبالُ أَوِّبِي» ميدانيم كه آفتاب و كوهها صاحب اراده نيستند ولى اوب در آنها بكار رفته است.

امّا نا گفته نماند قول راغب قوى بنظر ميرسد زيرا اثبات ترادف ميان اوب و رجوع مشكل است، در باره «يا جِبالُ أَوِّبِي» بايد گفت آنها نسبت به تسبيح و فرمان خدا  ذى شعور و صاحب اراده‏اند هر چند نسبت بما جامد باشند، و در اقرب الموارد گويد: آبت، لغتى است در «غابت» يعنى گاهى بجاى «غابت الشمس» ميگويند «آبت- الشمس» پس آبت عبارت ديگر غابت است و بمعنى اوب نيست.