الرَّحِيمِ

معانی کلمه

کلمه «الرَّحِيمِ» از صفات خداوند در قرآن کریم است و به معنای «بسیار مهربان» یا «دارای رحمت بی‌پایان» می‌باشد. این صفت نشان‌دهنده رحمت خاص خداوند نسبت به بندگان مؤمن است.

ریشه و کاربرد کلمه در زبان عربی

ریشه این کلمه از فعل ثلاثی «رَحِمَ» (ر-ح-م) گرفته شده است که به معنای «مهربانی کردن» یا «رحمت داشتن» است. در زبان عربی، این ریشه به مفاهیمی مرتبط با محبت، مهربانی، شفقت و دلسوزی اشاره دارد.

ویژگی‌های دستوری

• نوع کلمه: اسم مشتق.
• وزن: بر وزن «فَعیل» که دلالت بر صفت مشبهه دارد.
• حالت اعرابی: در اینجا کلمه «الرَّحِيمِ» به صورت مجرور آمده است، زیرا بخشی از ترکیب «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» است و به حرف جر «بِ» متصل است.

صَرف کلمه و معنای آن

کلمه «رَحِيم» از مشتقات ریشه «ر-ح-م» است:

• مصدر اصلی: «رَحْمَة» به معنای رحمت.
• فعل ماضی: «رَحِمَ» به معنای مهربانی کرد.
• فعل مضارع: «يَرْحَمُ» به معنای مهربانی می‌کند.
• اسم فاعل: «رَاحِم» به معنای مهربان.
• اسم مفعول: «مَرْحُوم» به معنای مورد رحمت قرار گرفته.

اطلاعات ریشه‌شناسی

ریشه «ر-ح-م» در زبان عربی به مفاهیمی همچون «رحمت، مهربانی و شفقت» اشاره دارد. این ریشه با واژه «رَحِم» (رحم مادر) نیز مرتبط است که نشان‌دهنده محبت و مراقبت مادرانه است. این ارتباط نشان‌دهنده نزدیکی معنای رحمت الهی به مهربانی و مراقبت عمیق است.

کاربرد در قرآن

کلمه «الرَّحِيمِ» در قرآن کریم به دفعات بسیاری آمده است و معمولاً همراه با صفت «الرَّحْمَنِ» ذکر می‌شود، مانند آیه اول سوره فاتحه:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
این ترکیب نشان‌دهنده رحمت عام و خاص خداوند است:

• «الرَّحْمَنِ»: رحمت عام که شامل همه موجودات می‌شود.
• «الرَّحِيمِ»: رحمت خاص که مختص مؤمنان است.